Tchaikovsky: Francesca da Rimini

Thông tin chung

Tác giả: Peter Ilyich Tchaikovsky.
Tác phẩm: Francesca da Rimini, Op. 32
Thời gian sáng tác: Tháng 10-11/1876.
Công diễn lần đầu: Tại Moscow vào ngày 9/3/1877 dưới sự chỉ huy của Nikolai Rubinstein.
Độ dài: Khoảng 25 phút.
Đề tặng: Tác phẩm được đề tặng Sergei Taneyev.
Thành phần dàn nhạc: 3 flute (flute 3 kiêm piccolo), 2 oboe, English horn, 2 clarinet, 2 bassoon, 4 horn, 2 cornet, 2 trumpet, 3 trombone, tuba, timpani, bass drum, cymbals, tam-tam, harp và dàn dây.

Hoàn cảnh sáng tác

Francesca da Rimini là một nhân vật có thật trong lịch sử (1255-khoảng 1285). Francesca là con gái của Guido da Polenta, người cai trị xứ Ravenna. Bà yêu Paolo Malatesta xứ Rimini nhưng phải kết hôn với anh trai của Paolo, Giovanni vì mục đích chính trị. Giovanni quyền lực nhưng tàn tật là lãnh chúa của Rimini. Sau khi kết hôn, Francesca vẫn ngoại tình với Paolo cho đến khi bị Giovanni phát hiện và giết chết cả hai người. Câu chuyện về Francesca được Dante Alighieri miêu tả trong Thần khúc của mình. Bà xuất hiện trong phần thứ nhất, Inferno (Địa ngục) của tác phẩm.

Trong một bức thư gửi cho em trai Modest vào ngày 23/2/1876, Tchakovsky cho biết mình có ý định viết một vở opera có nội dung về Francesca da Rimini. Tuy nhiên sau đó kế hoạch này đã bị huỷ bỏ do không có được một kịch bản hấp dẫn nào. Đầu tháng 7/1876, Modest viết thư, gợi ý một số chủ đề về một tác phẩm thơ giao hưởng cho anh trai mình, trong đó có đề cập đến Francesca. Trả lời Modest từ Paris vào ngày 8/8/1876, Tchaikovsky viết: “Sáng nay trên chuyến xe ngựa anh đã đọc canto IV (một hình thức dùng để phân chia các đoạn thơ dài thời kỳ Trung cổ) và bừng cháy với mong muốn viết một bản thơ giao hưởng về Francesca”. Sau đó, nhà soạn nhạc hoàn toàn không đề cập gì thêm đến việc sáng tác tác phẩm này. Ông trở về Moscow và hoàn thành Marche Slave vào ngày 7/10/1876. Có lẽ chỉ khi đó, Tchaikovsky mới bắt đầu sáng tác Francesca da Rimini. Ngày 30/10/1876, Tchaikovsky thông báo cho Karl Davydov và Eduard Nápravník rằng Francesca da Rimini “sẽ sẵn sàng trong vòng 2 tuần nữa” và ông đề nghị họ đưa tác phẩm vào chương trình hoà nhạc của Musical Society. Theo như bản thảo, Tchaikovsky đã hoàn thành tác phẩm vào ngày 17/11/1876.

Tên đầy đủ của tác phẩm là “Francesca da Rimini, khúc phóng túng giao hưởng dựa trên Dante”. Trong tổng phổ, Tchaikovsky đã viết một chương trình chi tiết, miêu tả cụ thể nội dung bản nhạc: “Dante, được hồn ma của Virgil hộ tống, đi xuống tầng thứ hai của Địa ngục. Ở đây, những bức tường vọng lại những tiếng kêu tuyệt vọng. Giữa bầu không khí u ám của con sông Styx là một cơn bão lớn. Các cơn lốc xoáy dữ dội của Địa ngục cuốn đi những linh hồn bị đày đoạ. Trong vô số những linh hồn trần gian đang quay cuồng, Dante chú ý tới hai người đặc biệt: Francesca và Paolo: hai người dù bị nhốt nhưng vẫn đang ôm nhau. Dante gọi hai linh hồn bị tra tấn này, hỏi họ xem những tội ác kinh hoàng nào đã khiến họ bị trừng phạt. Francesca đẫm nước mắt kể về câu chuyện thương tâm của họ. Cô yêu Paolo nhưng trái với mong muốn của mình, cô phải kết hôn với người anh trai đáng ghét của Paolo, tên bạo chúa gù lưng, vẹo chân của xứ Rimini. Bất chấp sự ghen tuông dữ dội của mình, hắn không giành được tình yêu của Francesca khỏi Paolo. Một ngày nọ, họ cùng nhau đọc câu chuyện về Lancelot. Francesca kể lại: ‘Chúng tôi là một. Sau khi đọc câu chuyện này, chúng tôi không còn cảm thấy sợ hãi và bối rối mỗi lần gặp nhau như trước đây. Nhưng khoảnh khắc đó đã phá hủy chúng tôi. Vào thời điểm chúng tôi đọc tới cơ hội tình yêu đầu tiên của Lancelot, giờ đây không gì có thể chia cắt chúng tôi. Trong một phút yếu lòng, chúng tôi đã công khai bày tỏ tình yêu thầm kín của mình dành cho nhau, lao mình vào vòng tay của nhau’. Đúng lúc này, chồng của Francesca bất ngờ quay lại, đâm chết cô và Paolo. Và sau khi kể điều đó, linh hồn của Francesca và Paolo đã bị cuốn đi trong cơn lốc dữ dội. Choáng váng vì sự đau khổ bất tận, Dante hoàn toàn kiệt sức và gục xuống. Inferno – thơ của Dante, canto V”. Nội dung này cũng được đưa vào tờ chương trình trong buổi công diễn ra mắt tác phẩm vào ngày 9/3/1877. Tuy nhiên, nó đã bị lược bỏ trong ấn phẩm xuất bản.

Phân tích

Francesca da Rimini có 3 phần với một màn giới thiệu ngắn. Trong màn giới thiệu, double bass và bộ hơi mở ra một tông màu trầm tối gợi ý về phần mở đầu trong Inferno, nơi tác giả lạc lối vào một khu rừng u ám.

Trong phần đầu tiên, âm nhạc mang đến một cảm giác kinh hoàng, thể hiện tâm trạng của Dante khi anh đi sâu hơn vào khu rừng và thâm nhập vào tầng đầu tiên của Địa ngục.

Nhịp độ tăng dần lên trong phần thứ hai, Dante đã đến tầng thứ hai của Địa ngục. Tại đây, anh đã gặp rất nhiều người: Paris và Helen, Tristan và Isolde… Francesca và Paolo, ôm chặt nhau, bị mắc kẹt trong một cơn bão dữ dội, quay cuồng trong không trung, va chạm dữ dội vào những bức tường đầy đá nhọn lởm chởm.

Âm nhạc lắng xuống, tiếng clarinet cất lên, miêu tả Dante tỏ ý muốn lắng nghe câu chuyện của cặp tình nhân. Họ đã kể lại cuộc đời họ với mối tình bi đát, một cuộc hôn nhân vì chính trị, sự không cưỡng lại những ham muốn về thể xác và niềm đam mê không thể bị khuất phục khi được tiếp thêm sức mạnh từ mối tình của Lancelot với hoàng hậu Guinevere, cũng tương tự như câu chuyện của họ. Cao trào của tác phẩm đến khi Giovanni kết liễu cuộc đời họ trong tiếng bass drum và cymbals, theo sau là một giai điệu âm u trong horn như một khúc cầu hồn. Câu chuyện của Francesca kết thúc, âm nhạc vẫn vang lên, miêu tả hình phạt vẫn sẽ vĩnh viễn tiếp tục, khiến Dante gục xuống thông qua sự bùng nổ của cả dàn nhạc trong mười hợp âm như búa bổ.

Francesca da Rimini là một trong những tác phẩm mang đến sự kịch tính nhất trong âm nhạc của Tchaikovsky. Nó tạo ra sự hỗn loạn, một bầu không khí dữ dội và quay cuồng. Màu sắc của dàn nhạc vô cùng đa dạng, phong phú và mang đến cho người nghe cảm giác căng thẳng tột cùng. Francesca da Rimini ngay từ khi mới ra mắt đã chiếm được cảm tình của khán giả và giới nghệ thuật. Nó đã trở thành một tác phẩm thường xuyên được biểu diễn của Tchaikovsky. Francesca da Rimini cũng là nguồn cảm hứng sáng tác cho nhiều nhà soạn nhạc sau đó như Rachmaninov, Granados, Thomas hay Zandonai.

Ngọc Tú (nhaccodien.info) tổng hợp

Nguồn:
laphil.com
elginsymphony.org
tchaikovsky-research.net