Tác giả: Wolfgang Amadeus Mozart
Tác phẩm: Concerto piano số 16 giọng Rê trưởng, K. 451
Thời gian sáng tác: 26/2 – 22/3/1784
Công diễn lần đầu: 31/3/1784
Thời lượng: khoảng 21 phút
Tác phầm gồm 3 chương:
– Allegro
– Andante
– Allegro di molto

Nếu có ai đó muốn tìm hiểu về những tác phẩm cổ điển của Mozart, nhưng lại chỉ có thể tìm hiểu về một thể loại trong tất cả các tác phẩm của ông, thì sự lựa chọn tốt nhất sẽ là thể loại piano concerto. Trong thể loại này, Mozart đã viết được 27 tác phẩm, và đó là con số về các concerto cho piano nhiều hơn của của bất cứ nhà soạn nhạc nào khác. Hơn nữa thể loại concerto này trải dài trong suốt sự nghiệp sáng tác của Mozart. Piano concerto đầu tiên của ông ra đời khi ông mới 11 tuổi, còn piano concerto cuối cùng ông đã viết trước khi ông qua đời chưa đầy một năm. Việc xem xét cả loạt các tác phẩm này cho thấy phong cách của Mozart đã phát triển như thế nào và nó chỉ ra làm thế nào mà phong cách Cổ điển nói chung được hình thành, bởi vì những piano concerto sớm nhất của ông gần với các phóng tác của sonata thời Baroque, trong khi một số ít tác phẩm cuối cùng của ông ở thể loại này gợi lên niềm say mê và sức mạnh mà sẽ trở thành phổ biến tại bước ngoặt thế kỉ. Khi Mozart và các concerto của ông thuần thục thì lịch sử âm nhạc cũng đạt tới một thời kỳ phát triển mới.

Sự say mê của Mozart với piano concerto giống với mối quan tâm của châu Âu về chính cây đàn piano. Trong những năm đầu đời của nhà soạn nhạc, những cây piano vẫn còn được xem là những phát minh mới mẻ. Những cây đàn harpsichord, từng là những ngôi sao của kỷ nguyên Baroque, cũng chưa được đánh giá cao như vậy. Mặc dù dần dần sức mạnh và tính đa dụng lớn hơn của cây đàn piano đã tạo cho nó quyền ưu tiên hơn so với tiền thân của nó. Một yêu cầu phát triển nảy sinh để những sáng tác thích hợp với nhạc cụ có bàn phím mới này và một nghệ sĩ piano giỏi (Mozart từng được biết đến như là một trong những nghệ sĩ piano tài giỏi nhất) có thể kiếm sống tốt bằng cách chơi các concerto cho các khán giả biết thưởng thức, đặc biệt là nếu người đó có thể làm vậy ở Vienna, nơi những khao khát đối với một piano concerto mới dường như là không thể thỏa mãn được. Chính vì lý do này, Mozart đã rời quê hương của ông ở Salzburg để chuyển tới định cứ ở Vienna, vào mùa hè năm 1781. Trong thập niên còn lại của đời mình, Mozart đã viết được 17 bản piano concerto, nhiều bản trong trong số đó giờ đây được liệt vào những kiệt tác trong vốn tiết mục. Theo như ngày tháng mà chính nhà soạn nhạc ghi trên tổng phổ, bản concerto viết cho piano số 16 được hoàn thành vào ngày 22/3/1784. Đây là tác phẩm thứ 2 trong 4 bản concerto mà ông chỉ viết trong vòng có 2 tháng và nằm trong số những những bản piano concerto được xuất bản, in ấn vào thời gian Mozart còn sống. Bản in đầu tiên xuất hiện tại Paris trong khoảng năm 1785, và sau đó là ở Speyer, Đức năm 1791.

Chương đầu tiên của tác phẩm (Allegro) mở đầu với một nét nhạc mang tính hành khúc điển hình của Mozart và nó làm cho ta liên tưởng tới hình thức giai điệu nhịp nhàng gần giống với nét nhạc mở đầu bản piano concerto số 13 giọng Đô trưởng K.415. Mozart cũng sử dụng lại giải pháp tương tự này cho những bản piano concerto tiếp theo, đặc biệt là bản số 18 giọng Si giáng K456 và bản số 19 giọng Pha trưởng K.459. Bản piano concerto giọng Son trưởng K.453 cũng chỉ có một điểm khác biệt nhỏ là âm rung nổi bật trên nốt nhạc thứ hai, mặc dù phong thái quả quyết nói chung của đoạn mở đầu thì luôn giống nhau. Đặc trưng lôi cuốn nhất của bản piano concerto số 16 giọng Rê trưởng K. 451 là sức mạnh có tính chất gần với giao hưởng và ý nghĩa quy mô nhiều tham vọng suốt từng chương của tác phẩm. Trong tác phẩm này, Mozart đã đạt được bước tiến quan trọng trong việc tạo ra một thể loại mới trong âm nhạc mang tính hài hòa, thống nhất giữa symphony và concerto, một sự thống nhất sáng tạo mà bao quát toàn diện. Quả vậy, rất có lý khi cho rằng piano concerto Cổ điển “hiện đại” ra đời vào ngày 22/3/1784, ngày hoàn thành được ghi ở đầu bản thảo viết tay.

Mặc dù bản piano concerto số 16 này đã từng được Mozart biểu diễn không lâu sau khi viết xong, nhưng bản sao tác phẩm mà ông gửi cho chị gái mình có một đoạn trong chương hai (Andante) ở hình thức rời rạc. Do đó ông đã gửi lại cho chị mình một đoạn bổ sung với những hòa âm phong phú hơn.

Có một điều khá thú vị là đôi khi chơi những đoạn còn sơ sài, Mozart đã tùy cơ ứng biến bản nhạc rất nhanh, làm cho nó trôi chảy hơn. Những người nghe tác phẩm của ông, cũng phần nào giúp ông tìm ra cách viết chương cuối cho tác phẩm (Allegro di molto), mang giai điệu hùng tráng và mạnh mẽ như chương đầu – giai điệu hành khúc.

Và bản piano concerto số 16 thực sự là một trong những bản nhạc của Mozart đã bắt đầu thể hiện được sự đổi mới về giai điệu cho những bản piano concerto về sau, được viết trong nửa thời kỳ còn lại của cuộc đời Mozart.

Thùy Dương (nhaccodien.info) tổng hợp