Rachmaninov: Cello sonata

Thông tin chung

Tác giả: Sergei Rachmaninov.
Tác phẩm: Cello sonata giọng Son thứ, Op. 19
Thời gian sáng tác: Năm 1901.
Độ dài: Khoảng 35-40 phút.
Công diễn lần đầu: Tại Moscow vào ngày 2/12/1901 với Anatoliy Brandukov chơi cello và tác giả chơi piano.
Đề tặng: Tác phẩm được đề tặng cho nghệ sĩ cello người Nga Anatoliy Brandukov (1859-1930).
Tác phẩm có 4 chương:
Chương I – Lento – Allegro moderato (Son thứ)
Chương II – Allegro scherzando (Đô thứ)
Chương III – Andante (Mi giáng trưởng)
Chương IV – Allegro mosso (Son trưởng)

Hoàn cảnh sáng tác

Sự thành công rực rỡ của bản Concerto piano số 2 của Rachmaninov đã thúc đẩy nhà soạn nhạc quay trở lại với công việc sáng tác của mình sau hơn 3 năm bỏ bê vì chán nản với sự thất bại của bản giao hưởng số 1. Sonata cello nằm trong số những bản nhạc được ra đời ngay sau đó. Không sáng tác nhiều tác phẩm hoà tấu thính phòng, nhưng bản nhạc này của ông đã trở thành sonata cello đầu tiên của một nhà soạn nhạc Nga nằm trong số những bản nhạc quan trọng của thể loại và thường xuyên được biểu diễn.

Qua những bức thư của Rachmaninov, chúng ta biết được rằng ông bắt đầu sáng tác bản sonata cello vào khoảng tháng 9/1901 tại Moscow cho một buổi biểu diễn đã được lên lịch từ trước. Tác phẩm đã được Rachmaninov hoàn thành vào ngày 20/11/1901. Tuy nhiên, sau đó nhà soạn nhạc đã viết lên tổng phổ dòng chữ “12/12/1901” cho thấy dường như ông đã có một chút sửa chữa sau đó. Nằm trong số những tác phẩm đã phá vỡ khoảng thời gian dài tê liệt, u ám vì bị chỉ trích, bản sonata cello mang đến sự lạc quan, phóng khoáng và tự tin. Với thời gian lên đến gần 40 phút, đây là một trong những bản sonata cello dài, có kết cấu và giai điệu phong phú. Về mặt nào đó, có thể coi sonata cello 4 chương này là một bản giao hưởng trong phạm vi và tính biểu đạt của nó. Tác phẩm được Rachmaninov dành tặng cho người bạn thân, nghệ sĩ cello Anatoliy Brandukov và cũng là phù rể trong đám cưới của ông với người em họ Natalia Satina. Chính họ cũng là những nghệ sĩ công diễn lần đầu tác phẩm này tại Moscow vào ngày 2/12/1901.

Rachmaninov tuyên bố tác phẩm “không phải dành cho cello với phần đệm piano mà cho 2 nhạc cụ cân bằng nhau”. Tuy nhiên, là một nghệ sĩ piano lừng danh, phần piano dày đặc đòi hỏi cao hơn về mặt kỹ thuật so với những sonata hoà tấu khác dường như đôi lúc có xu thế lấn át cello. Rachmaninov còn yêu cầu gọi đầy đủ tên của tác phẩm chứ không phải chỉ là sonata cello vì dường như điều này có xu hướng hạ thấp vai trò của piano. Mặc dù vậy, ông cũng đối xử rất công bằng với cello khi dành cho nhạc cụ này rất nhiều khoảnh khắc trữ tình.

Phân tích tác phẩm

Chương I có cấu trúc sonata-allegro mở đầu với một đoạn giới thiệu chậm rãi trên cello với motif những nốt bán cung sẽ được tái hiện sau đó trong phần phát triển. Sau đó, phần Lento bắt đầu với một cuộc trò chuyện giữa hai nhạc cụ. Chủ đề đầu tiên cực kỳ sôi động với những hợp âm rải của piano và cello chơi một giai điệu đầy say đắm phía trên đó. Chủ đề 2 ở giọng Rê trưởng được chơi toàn bộ trên piano trước khi cello gia nhập. Trong phần phát triển, motif bán cung đơn giản được cello tiếp tục sử dụng trong khi piano quay cuồng trong những nốt móc kép và chùm ba. Có vẻ Rachmaninov khá ưu ái cho piano trong chương này khi tạo ra một cadenza cho piano trong cuối phần phát triển. Cello chỉ lặng lẽ tham gia để tạo nên một cao trào của phần phát triển đồng thời là sự bắt đầu cho phần tái hiện. Chương nhạc kết thúc trong một coda bùng nổ với tuyên bố cuối cùng được thực hiện trong những hợp âm của piano.

Chương II là một rondo 7 phần ABACABA. Phần A ở giọng Đô thứ là những chùm ba chuyển động liên tục trên piano với những giai điệu cello thưa thớt. Nhưng đến phần B được chuyển sang giọng Đô trưởng, cello chiếm vị trí chủ đạo với một giai điệu trữ tình, mơ mộng. Chương nhạc đóng vai trò là một scherzo với phần trio một lần nữa tôn cello lên làm nhân vật chính với những nét nhạc bay bổng trong âm vực cao vút của nhạc cụ. Phần C cũng ở giọng Đô trưởng nhưng có tính chất kiên quyết hơn nhiều so với phần B dịu dàng.

Chương III chậm và là chương nhạc đẹp nhất trong tác phẩm. Chất trữ tình đầy xúc động, âm nhạc mang đến một cảm giác thanh bình và âu yếm. Giai điệu bắt đầu được giới thiệu trên piano và được luân chuyển qua hai nhạc cụ trong suốt chương nhạc. Âm nhạc liền mạch, tuôn trào đầy chất thơ với một niềm phấn khích vô hạn. Những gì là tinh tuý trong Rachmaninov đều được thể hiện trong chương này, âm nhạc được đẩy lên cao trào hai lần rồi lắng xuống, cello tái hiện chủ đề chính lần cuối rồi chương nhạc kết thúc trong lặng lẽ.

Chương IV ở giọng Son trưởng mang tới tính kiên quyết đã được thể hiện trước đó trong phần C của chương II. Chương nhạc mang hình thức sonata-allegro giống như chương I, âm nhạc mang nhiều sự tương phản. Piano bắt đầu phần giới thiệu mạnh mẽ. Chủ đề thứ 2 của chương nhạc được chơi trên cello, toát lên sự ấm áp trữ tình với một vẻ đẹp gợi cảm. Phần phát triển dựa trên những mảnh ghép và biến đổi từ chủ đề đầu tiên, được chuyển sang giọng thứ. Phần tái hiện là điển hình cho cấu trúc sonata-allegro với chủ đề được chính bày ở chủ âm. Phần coda bắt đầu với ghi chú dolce meno mosso (ngọt ngào, ít dịch chuyển) trầm ngâm như những lời cầu nguyện. Âm nhạc chậm lại trước khi phần cuối Vivace bắt đầu, kết thúc tác phẩm trong một cái kết lạc quan, phóng khoáng.

Có thể bản sonata cello của Rachmaninov không phải là tác phẩm nổi tiếng nhất trong danh mục nhưng chắc chắn là một trong những bản nhạc đẹp nhất và là điển hình cho phong cách sáng tác trữ tình lãng mạn của nhà soạn nhạc. Bên cạnh phần piano vẫn luôn tuyệt vời theo đúng chuẩn mực Rachmaninov, ông còn có sự khám phá sâu sắc khả năng biểu cảm của cello. Mặc dù vậy, dường như nó bị lu mờ khi được xuất hiện ngay sau bản Concerto piano số 2 bất hủ của nhà soạn nhạc. Đây là tác phẩm hoà tấu thính phòng cuối cùng của Rachmaninov. Sau này, ông chỉ tập trung vào các phẩm dành cho piano, dàn nhạc và giọng hát.

Cobeo