Thông tin chung
Tác giả: Modest Mussorgsky.
Tác phẩm: Night on Bald Mountain
Thời gian sáng tác: Hoàn thành vào ngày 23/6/1867.
Công diễn lần đầu: Ngày 27/10/1886 tại Kononov Hall, Saint Petersburg với Nikolai Rimsky-Korsakov chỉ huy dàn nhạc (phiên bản được Rimsky-Korsakov sửa chữa). Phiên bản gốc của Mussorgsky có thể được biểu diễn vào cuối những năm 1920 với Leningrad Philharmonic và chỉ được xuất bản vào năm 1968.
Độ dài: Khoảng 12 phút.
Thành phần dàn nhạc:
– Phiên bản gốc của Mussorgsky: piccolo, 2 flute, 2 oboe, 2 clarinet, 2 bassoon, 4 horn, 2 trumpet, 2 cornet, 3 trombone, tuba, timpani, triangle, tambourine, snare drum, cymbals, bass drum, tam-tam và dàn dây.
– Phiên bản sửa đổi của Rimsky-Korsakov: piccolo, 2 flute, 2 oboe, 2 clarinet, 2 bassoon, 4 horn, 2 trumpet, 3 trombone, tuba, timpani, bass drum, cymbals, tam-tam, bell, harp và dàn dây.
Hoàn cảnh sáng tác
Sự ra đời của bản thơ giao hưởng Night on Bald Mountain (Đêm trên Đồi trọc), một trong những tác phẩm tuyệt vời và nổi tiếng nhất của Mussorgsky khá phức tạp và còn nhiều điểm chưa được làm rõ. Ý tưởng đầu tiên về bản nhạc xuất hiện vào những năm 1860, thậm chí có thể trước đó khi ngay từ năm 1858, Mussogrsky đã có ý tưởng sáng tác một vở opera dựa trên tác phẩm của Gogol: Buổi tối vào ngày lễ của Ivan Kupala. Trong một bức thư gửi Balakirev vào ngày 26/9/1860, Mussorgsky đã cho biết mình được đặt hàng sáng tác một vở opera lấy chủ đề từ vở kịch The Witch của Nam tước Georgiy Mengden đồng thời đã lên nội dung cho tác phẩm của mình: “ngày Sabbath của các phù thuỷ… một cuộc diễu hành long trọng… đoạn kết – vinh quang cho ngày Sabbath”. Ngày 5/7/1867, Mussogrsky viết cho Rimsky-Korsakov, thông báo vào ngày 23/6, mình đã hoàn thành St John’s Night on Bald Mountain (Đêm thánh John trên Đồi trọc – tên gốc của tác phẩm). Đây là một “bức tranh bằng âm nhạc”, được Mussogrsky lấy cảm hứng dựa trên các tác phẩm văn học và truyền thuyết Nga. Cùng với Sadko của Rimsky-Korsakov, đây là những bản thơ giao hưởng đầu tiên trong lịch sử âm nhạc Nga.
Mussogrsky đã viết thư cho người bạn của mình, Vladimir Nikolsky, giáo sư lịch sử và ngôn ngữ Nga và chính là người đã gợi ý Mussorgsky sáng tác vở opera Boris Godunov, kể về sáng tác mới nhất: “Những phù thuỷ có lẽ là cái tên hoặc biệt danh thô tục về tác phẩm của tôi – mà chính thức là St John’s Night on Bald Mountain, nó là một khúc bagatelle, như anh thấy. Trừ khi trí nhớ lừa dối tôi còn không các phù thuỷ thường tụ tập trên ngọn núi này, nói chuyện và chờ đợi vị thủ lĩnh Satan của chúng. Sau khi hắn đến, bọn chúng quây thành một vòng tròn xung quanh ngai vàng mà vị thủ lĩnh của họ, trong hình hài của một con dê khổng lồ ngồi trên và chúng tôn vinh hắn. Khi cơn cuồng bạo của hắn đạt đỉnh điểm nhờ sự tôn vinh của lũ phù thuỷ, hắn ra dấu cho ngày lễ Sabbath bắt đầu và sau đó tự mình lựa chọn ra những phù thuỷ theo sở thích của hắn. Đó là cách mà tôi đã làm.
Nếu sáng tác của tôi được công diễn, tôi muốn đưa nội dung này vào chương trình để công chúng có thể hiểu. Hình thức và đặc điểm trong tác phẩm của tôi là thuần Nga và nguyên bản. Âm điệu của nó rất mãnh liệt và hỗn loạn. Tôi đã viết St John’s Night on Bald Mountain rất nhanh chóng, trực tiếp vào tổng phổ, không có bản nháp, hoàn thành trong 12 ngày, cảm ơn Chúa… Có một điều gì đó sôi sục trong tôi và tôi chỉ đơn giản là không biết điều gì đang xảy ra với mình. Trong Sabbath tôi phân bổ các đoạn khác nhau xung quanh dàn nhạc, điều này khiến cho người nghe dễ lĩnh hội, màu sắc của dàn hơi và dây tạo ra sự tương phản khá rõ ràng. Tôi nghĩ đó chính xác là những gì diễn ra trong ngày lễ Sabbath, nghĩa là xua đuổi trong sự đổi chỗ liên tục bền bỉ cho đến khi cuối cùng hoà trộn với nhau của tất cả những đám người cặn bã, hoang tàn; ít nhất đó là những gì tôi nghĩ về Sabbath trong trí tưởng tượng của mình. Tôi đang lảm nhảm về Đêm của tôi, nhưng tôi cho rằng đó là bởi vì trong sự tinh nghịch tội lỗi của mình về một tác phẩm nguyên bản của Nga, không đi theo sự uyên thâm về tư tưởng và thông lệ của Đức. Thay vào đó là một tác phẩm tuôn trào trên cánh đồng quê hương và được nuôi dưỡng bằng bánh mì Nga”.
Mặc dù Mussorgsky tự hào về sáng tác của mình nhưng Balakirev, người thầy và người bạn của Mussorgsky không hào hứng và từ chối biểu diễn tác phẩm, cho rằng nó quá thô thiển. Để cứu vãn những gì mà ông thấy là xứng đáng, Mussorgsky đã viết thêm một đoạn dành cho hợp xướng và đưa nó vào trong vở opera-ballet Mlada (1872) và vở opera The Fair at Sorochyntsi (1880).
Địa danh Bald Mountain được xác định là Lysa Hora, một ngọn đồi nằm ở thủ đô Kyiv của Ukraine, một địa điểm truyền thống của những cuộc tụ tập phù thuỷ, vốn rất nổi tiếng trong các tác phẩm văn học của Gogol. Trong vở opera-ballet cực kỳ hoành tráng Mlada với sự tham gia của nhiều nhà soạn nhạc như Cui, Borodin và Rimsky-Korsakov, Mussogrsky đã biến đổi tác phẩm gốc của mình thành phiên bản cho ca sĩ lĩnh xướng, dàn hợp xướng và dàn nhạc để đưa vào màn III của vở opera và được ông lấy tên là Vinh quang Chernobog (chính là vị thủ lĩnh trong hình dạng con dê). Tuy nhiên, dự án Mlada thất bại và Vinh quang Chernobog cũng chưa bao giờ được trình diễn. Phiên bản tiếp theo của tác phẩm được Mussorgsky dùng cho vở opera The Fair at Sorochyntsi. Nó là một khúc hợp xướng có chức năng như một intermezzo vào cuối màn I. Phiên bản viết cho piano và giọng hát của tác phẩm này được Mussogrsky hoàn thành vào ngày 10/5/1880. Mặc dù vậy, trong suốt cuộc đời Mussorgsky, cả ba phiên bản đều chưa từng được biểu diễn.
Năm 1886, năm năm sau sự qua đời của Mussorgsky, Rimsky-Korsakov, người nhận trách nhiệm thu thập và sắp xếp cũng như hoàn thành các tác phẩm của Mussorgsky, vốn rất lộn xộn và hiếm có tác phẩm hoàn chỉnh, đã cho xuất bản một phiên bản của Night on Bald Mountain, được miêu tả là một “fantasy cho dàn nhạc”. Tuy nhiên, nhiều học giả cho rằng đây là một tác phẩm hoàn toàn của Rimsky-Korsakov chỉ dựa trên phiên bản cuối cùng của Mussogrsky viết cho vở opera The Fair at Sorochyntsi. Với phiên bản của Rimsky-Korsakov, Night on Bald Mountain đã trở nên nổi tiếng. Rimsky-Korsakov cho biết: “Khi tôi bắt đầu đặt nó theo thứ tự với ý định tạo ra một tác phẩm biểu diễn khả thi, tôi đã lấy tất cả những gì mình coi là tốt và phù hợp nhất trong số những tư liệu còn lại của nhà soạn nhạc quá cố để tạo nên sự mạch lạc và tổng thể cho tác phẩm này”.
Phân tích
Chính Mussorgsky có một miêu tả khá sơ sài về nội dung chương trình của tác phẩm, kể về một nghi lễ ma quỷ: Tiếng ầm ĩ ngầm dưới lòng đất của những giọng nói siêu nhiên. Sự xuất hiện của các linh hồn bóng tối. Sự tôn vinh Tchernobog. Thánh lễ Đen. Ngày Sabbath của các phù thuỷ. Vào cao trào của ngày Sabbath, những tiếng chuông vọng lại từ xa, đến từ một nhà thờ nhỏ trong một ngôi làng, xua đuổi các linh hồn bóng tối. Bình minh.
Trong phiên bản gốc của Mussorgsky, âm nhạc xuất hiện như con thú dữ gầm gừ – nó gợi lên nét hoang dã, là nguồn gốc sức mạnh của toàn bộ tác phẩm (và cả điểm yếu, như Rimsky-Korsakov nhận xét). Âm nhạc dày dặn, sẫm màu và thô ráp. Tác phẩm mở đầu với một chủ đề tươi sáng lạ thường. Đó không chỉ là các “biến tấu xua đuổi”, mà là một loạt các motif được biến tấu về giọng điệu, âm sắc, kết cấu, liên tục thay đổi đường nét và nhịp điệu, luân phiên nhau. Phần giới thiệu cũng bao gồm một hỗn hợp các yếu tố sau đó được phát triển: các chùm ba trên bè dây ồn ào, chán chường, tiếng flute tuyệt vời hoà quyện với piccolo, các bước góc cạnh trong dải âm trầm nhanh chóng được cất cánh với âm thanh “ngoài hành tinh” ở giọng Mi giáng trưởng.
Chủ đề “chết người” vang lên ở tuba và trombone chói tai. Một chủ đề khiêu vũ mới, được phát triển trong một thời gian dài, ngay lập tức biến đổi thành một biến tấu dữ dội và rồi được kết cấu thành một đoạn được lặp lại nhiều lần trong tác phẩm. Phần này kết hợp lỏng lẻo các chủ đề âm nhạc đã xuất hiện trong phần trước. Trong phần xuất hiện của quỷ Satan (Chernobog), bắt đầu một chủ đề hành quân, Mussorgsky đã cố gắng tránh những khuôn sáo thường gặp, chúng ta gặp lại những motif của phần đầu tiên. Sau đó, chúng ta thấy một chủ đề độc lập khác của nhân vật khiêu vũ xuất hiện.
Trong ngày Sabbath, lúc đầu là sự lặp lại dai dẳng của một loạt các biến tấu của chủ đề khiêu vũ đầu tiên và đỉnh điểm cuối cùng được xây dựng dựa trên sự chuyển động liên tiếp của các giai điệu và các mảnh ghép của chủ đề “chết người” được nén lại nhịp nhàng, các hợp âm với cường độ vô cùng mạnh (ffff) vang lên từ các nhạc cụ kèn gỗ khép lại tác phẩm. Âm nhạc kết thúc trong tàn bạo và man rợ.
Với Rimsky-Korsakov, ông cho rằng bản gốc của Mussorgsky “chưa được trau chuốt”. Hai người là bạn thân của nhau và chúng ta không nghi ngờ gì động cơ tốt đẹp của Rimsky-Korsakov. Ông yêu thích thứ âm nhạc này và muốn chúng có khán giả. Tuy nhiên, ông không phải là Mussorgsky và đây gần như là một tác phẩm được sáng tác lại. Rimsky-Korsakov chủ yếu dựa vào phiên bản cuối cùng trong The Fair at Sorochyntsi, đưa vào đó những kỹ năng thượng thặng nhất của mình – với tư cách một nhà phối khí, làm rõ hơn kết cấu và ngay cả trong tác phẩm u ám này – mang đến một âm thanh trong sáng, nhẹ nhàng hơn. Cái kết cũng mang đến một sự tài lụi nhưng yên bình hơn. Phiên bản của ông bóng bẩy nhưng thiếu đi chất “Nga” của tác phẩm gốc. Nhưng chính với phiên bản của Rimsky-Korsakov này, Night on Bald Mountain lại được đón nhận và yêu thích trên toàn thế giới. Bản thảo gốc của Mussorgsky được nhà âm nhạc học Georgiy Orlov tìm thấy trong thư viện tại Nhạc viện Leningrad và cuối những năm 1920 và chỉ được xuất bản vào năm 1968. Ngày nay, hai phiên bản vẫn thường xuyên xuất hiện tại các phòng hoà nhạc.
Cobeo tổng hợp
Nguồn:
cso.org
laphil.com
hollywoodbowl.com
richmondsymphony.com
