Nội dung
Thông tin chung
Tác giả: Johann Sebastian Bach.
Tác phẩm: Concerto violin số 2 giọng Mi trưởng, BWV. 1042
Thời gian sáng tác: Khoảng 1717-1723 ở Anhalt-Cöthen hoặc 1730 ở Leipzig.
Độ dài: Khoảng 19 phút.
Tác phẩm có 3 chương:
Chương I – Allegro
Chương II – Adagio
Chương III – Allegro assai
Thành phần dàn nhạc: Violin độc tấu, dàn dây và bass continuo.
Chúng ta không biết được chính xác Bach sáng tác các bản violin concerto của mình khi nào. Những gì còn lại là một bản sao từ bản gốc của Bach được xác định có niên đại khoảng những năm 1760, mười năm sau khi Bach qua đời và một bản harpsichord concerto được ông sáng tác dựa trên tác phẩm gốc này vào khoảng năm 1840. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng khoảng thời gian nhiều khả năng nhất là vào khoảng 1717-1723, khi Bach đang làm Kapellmeister cho hoàng thân Leopold tại Anhalt-Cöthen. Đây là giai đoạn duy nhất trong sự nghiệp mà Bach được làm việc mà không phải phụng sự nhà thờ. Tại đây ông đã được giao phụ trách một dàn nhạc 17 người (khá lớn vào thời điểm đó). Rất nhiều tác phẩm dành cho nhạc cụ của ông được ra đời trong thời gian này. Ngoài ra, một khoảng thời gian đáng chú ý nữa là giai đoạn 1729-1741 khi Bach chơi nhạc cùng với Leipzig Collegium Musicum, một hội gồm những người nghiệp dư yêu âm nhạc, sinh viên và cả những người hoạt động âm nhạc chuyên nghiệp. Họ thường chơi nhạc trong quán cà phê nổi tiếng Gottfried Zimmermann vào những ngày cố định trong tuần. Có nhiều nhóm nhạc như vậy, nhưng nhóm Leipzig Collegium Musicum là nổi tiếng nhất. Danh mục biểu diễn của nhóm này chủ yếu là những tác phẩm của những nhà soạn nhạc Ý như Vivaldi, Albinoni hay Torelli. Điều này có thể đưa ra giả thiết rằng Bach đã sáng tác những bản nhạc cho họ cũng như có cơ hội tiếp xúc nhiều với các tác phẩm của Vivaldi, người mà ông từng biết đến trước đó và rất ngưỡng mộ. Dấu ấn từ các bản concerto của Vivaldi trong những tác phẩm cùng thể loại của Bach là rất rõ ràng.
Phân tích
Tác phẩm có cấu trúc 3 chương nhanh-chậm-nhanh theo đúng mô hình của Ý. Chương I càng cho thấy dấu ấn mạnh mẽ của Vivaldi trong cả hình thức lẫn nội dung. Những hợp âm 3 nốt Mi trưởng thông báo mở đầu chương nhạc, điều chúng ta sẽ còn gặp lại vài lần sau đó. Ngay sau đó, một chủ đề hấp dẫn xuất phát từ dàn nhạc dẫn đến sự xuất hiện của violin độc tấu. Nghệ sĩ và dàn nhạc luân phiên chơi trong suốt chương nhạc, điểm tương đồng với phong cách concerto grosso của Ý. Chương nhạc có hình thức ba đoạn a da capo vốn xuất phát từ các vở opera của Ý. Phần giữa của chương nhạc tương phản với giọng thứ liên quan Đô thăng thứ. Phần sau được lặp lại, theo đúng nghĩa đen, phần mở đầu, một điều khá bất thường trong một bản concerto. Hơn thế nữa, Bach đã viết lại hoàn toàn trong tổng phổ mà không đưa ra các hướng dẫn chỉ người chơi chơi lại phần đầu tiên.
Chương II ở giọng Đô thăng thứ mở đầu nhẹ nhàng trên bè cello trầm lắng, một trong những chương nhạc đẹp nhất mà Bach từng sáng tác. Trong chương nhạc này, dàn nhạc lại chiếm một vai trò chủ đạo. Violin độc tấu chủ yếu đóng vai trò trang trí và hát lên những giai điệu đối đáp. Nỗi buồn kéo dài và khép lại từ từ, lặng lẽ.
Chương III là một rondo vui tươi, điều hiếm gặp ở Bach, tiếp nối không khí phấn khởi của chương I. Giống như chương đầu, Bach sử dụng khá nhiều ritornello theo đúng truyền thống Corelli-Vivaldi. Tutti (toàn bộ dàn nhạc chơi) mở đầu chương nhạc. Âm nhạc được triển khai với tốc độ nhanh xuyên suốt, không có dấu hiệu chậm lại. Chương nhạc tươi sáng một cách cân đối, khép lại với một vẻ đẹp không gì sánh được của niềm vui cuộc sống.
Bach sáng tác khoảng hơn 1500 tác phẩm nhưng trong đó chỉ có 4 concerto là dành cho violin (2 bản cho violin độc tấu, 1 bản cho 2 violin và 1 bản cho violin và oboe). Nhiều nghiên cứu cho thấy trên thực tế ông đã sáng tác nhiều hơn nhưng đã bị thất lạc. Thật đáng tiếc vì những bản còn lại đều có chất lượng nghệ thuật rất cao. Bản violin concerto số 2 này của Bach sau đã được nhà soạn nhạc chuyển soạn thành bản harpsichord concerto số 3 giọng Rê trưởng, BWV. 1054.
Ngọc Tú tổng hợp
