Âm nhạc: Giacomo Puccini
Libretto: Giuseppe Giacosa & Luigi Illica dựa theo truyện của John Luther Long và kịch của David Belasco
Công diễn lần đầu: ngày 17 tháng 1 năm 1904 tại La Scala, Milan
Nhân vật: Loại giọng
Cio-Cio-San (geisha Nhật Bản): Soprano
Pinkerton (đại úy hải quân Mỹ): Tenor
Suzuki (hầu gái của Cio-Cio-San): Mezzo-Soprano
Tóm tắt nội dung
Màn 1. Nước Nhật, đầu thế kỷ hai mươi. Trên một vùng đất cao trên cảng Nagasaki, đại uý hải quân Mỹ B.F.Pinkerton đang kiểm tra ngôi nhà chàng đã thuê của một tay làm mối, Goro, kẻ vừa giới thiệu cho chàng ba tên đầy tớ và một người vợ là geisha, Cio-Cio-San, được mệnh danh là Madama Butterfly. Với vị quan tổng tài Mỹ, Sharpless, người đang thở hổn hển do phải vượt qua quả đồi. Pinkerton tự nhận mình là người thuỷ thủ vô tư lự lang thang khắp trên thế giới để kiếm tìm sự thoải mái. Vào lúc đó, chàng bị mê hoặc bởi Cio-Cio-San yếu đuối nhưng hợp đồng hôn nhân 999 năm của chàng vẫn có thể thay đổi. Khi Sharpless cành báo rằng cô gái đó có thể không giữ lời thề, Pinkerton gạt sang một bên những lo ngại này và nói một ngày nào đó chàng sẽ lấy một người vợ Mỹ “thật sự”. Người ta nghe thấy Cio-Cio-San ca hát vui sướng về lễ cưới của mình ở phía xa. Bước vào với bạn bè bao vây xung quanh, nàng kể cho Pinkerton về khoảng thời gian gia đình nàng gặp khó khăn, nàng đã phải kiếm sống bằng nghề geisha như thế nào. Họ hàng của nàng đã tỏ thái độ một cách ầm ĩ về hôn nhân. Trong một khoảnh khắc im ắng, Cio-Cio-San đã giới thiệu hôn phu của mình, một chút ít của cải của nàng và thổ lộ với chàng về ý định theo đạo Thiên chúa của chàng. Hội đồng Thiên hoàng đã tổ chức hôn lễ cho hai người và quan khách cùng nâng ly chúc mừng cho họ. Buổi lễ chúc mừng bị một người chú của Cio-Cio-San, là một nhà sư theo đạo Phật làm gián đoạn, chàng đã đột ngột bước vào, nguyền rủa nàng vì đã chối bỏ tôn giáo của tổ tiên. Pinkerton tức giận đuổi khách đi. Một mình với Cio-Cio-San, trong khu vườn dưới ánh trăng, chàng đã lau khô những giọt lệ của nàng và cả hai đã cất tiếng hát về tình yêu của mình.
 
Màn 2.3 năm sau đó, Cio-Cio-San đợi chờ chồng mình trở về. Khi Suzuki cầu xin các vị thần cứu giúp, thì cô chủ của cô đứng bên khung cửa, dán mắt về phía hải cảng. Khi người hầu gái nói cho nàng biết tiền của chỉ còn lại chút ít, Cio-Cio-San đã thuyết phục cô phải có niềm tin vào một ngày đẹp trời nào đó, thuyền của Pinkerton sẽ hiện ra ở nơi đường chân trời. Sharpless mang tớ cho nàng lá thư của đại uý, nhưng trước khi ông có thể đọc cho Cio-Cio-San nghe, Goro tới với một người cầu hôn, hoàng tử Yamadori giàu có. Nàng đã gạt bỏ cả tên làm mối và cả hoàng tử, khăng khăng rằng người chồng Mỹ của nàng vẫn chưa rời bỏ nàng. Khi chỉ còn lại hai người, Sharpless lại đọc lá thư và ám chỉ rằng Pinkerton có thể không quay trở lại. Cio-Cio-San mang con ra khỏi nhà, đau khổ, nói rằng ngay khi Pinkerton biết chàng có một đứa con trai chàng chắc chắn sẽ quay lại, nếu không nàng thà chết còn hơn quay lại cuộc sống trước đây. Xúc động bởi sự tận tâm của nàng, Sharpless đã rời đi mà không tiết lộ nội dung đầy đủ của lá thư. Cio-Cio-San, khi đang tuyệt vọng, bỗng nghe thấy tiếng đại bác liền chộp lấy cái kính thiên văn nhỏ, nàng nhìn thấy con tàu của Pinkerton cập bến. Vui sướng tột đỉnh, nàng ra lệnh Suzuki giúp nàng phủ kín hoa khắp ngôi nhà. Khi màn đêm buông xuống, Cio-Cio-San, Suzuki và đứa trẻ bắt đầu thức để cầu nguyện.
Màn 3. Khi bình minh tới, Suzuki khăng khăng khuyên Cio-Cio-San đi nghỉ. Ngân nga hát ru đứa bé, nàng mang nó tới một phòng khác. Trước đó khá lâu, Sharpless bước vào với Pinkerton, theo sau là Kate, vợ mới của chàng. Khi Suzuki nhận ra người phụ nữ Mỹ là ai, cô đã suy sụp thất vọng, nhưng cũng đồng ý giúp báo tin cho cô chủ của mình. Pinkerton, đột nhiên cảm thấy ăn năn, đã nói lời từ biệt đau đớn với khung cảnh hạnh phúc trước đây, sau đó đã lao đi. Khi Cio-Cio-San tới với hy vọng gặp chàng thì thay vào đó nàng lại gặp Kate. Đoán ra sự thật, Cio-Cio-San choáng váng đồng ý từ bỏ đứa con của mình nếu bố đứa bé quay lại vì nó. Sau đó, đuổi cả Suzuki, nàng rút con dao găm mà bố nàng đã dùng nó để tự tử và cúi lạy trước tượng Phật, chọn cái chết trong danh dự, còn hơn sống trong nhục nhã. Khi nàng giơ lưỡi dao lên, Suzuki đẩy đứa bé vào trong phòng. Khóc nức nở tạm biệt, Cio-Cio-San đưa bé vào vườn chơi, sau đó tự đâm mình. Khi nàng chết, người ta nghe thấy Pinkerton đang gọi tên nàng.

Trích đoạn libretto
Un bel dì, vedremo
aria của Cio-Cio-San trích từ màn 2
Ba năm đã trôi qua kể từ khi người chồng Mĩ chia tay với Cio-Cio-San. Cô hầu gái, Suzuki cố thuyết phục Cio-Cio-San rằng anh ta sẽ không trở lại nhưng “Madama Cánh Bướm” lại tin rằng chàng sẽ trở về. Cô hát về cái ngày chàng trở lại. Cô mơ tới cảnh chàng đi tầu vào cảng và trèo lên đồi gặp mình.
Un bel dì, vedremo
levarsi un fil di fumo
sull’estremo confin del mare.
E poi la nave appare.
Poi la nave bianca
entra nel porto,
romba il suo saluto.
Vedi? È venuto!
Io non gli scendo incontro. Io no.
Mi metto là sul ciglio del colle e aspetto,
e aspetto gran tempo
e non mi pesa,
la lunga attesa.
E uscito dalla folla cittadina,
un uomo, un picciol punto
s’avvia per la collina.
Chi sarà? chi sarà?
E come sarà giunto
che dirà? che dirà?
Chiamerà Butterfly dalla lontana.
Io senza dar risposta
me ne starò nascosta
un po’ per celia
e un po’ per non morire
al primo incontro;
ed egli alquanto in pena
chiamerà, chiamerà:
“Piccina mogliettina,
olezzo di verbena”
i nomi che mi dava al suo venire.
Tutto questo avverrà,
te lo prometto.
Tienti la tua paura,
io con sicura fede l’aspetto.
Một ngày đẹp trời, ta sẽ thấy
một vệt khói mỏng mảnh bay lên,
trên đường chân trời, xa tắp phía biển khơi.
Và rồi một con tầu xuất hiện.
Rồi con tầu sơn màu trắng bạc
Sẽ nhằm hướng bến cảng tiến vào,
và gầm vang đại bác chào mừng.
Em có thấy? Kìa chàng đã đến!
Chị sẽ không xuống đón chàng đâu nhé.
Chị sẽ ở trên sườn dốc và chờ,
Và chờ trong một thời gian dài
Và chị sẽ không hề mỏi mệt
dù thời gian chờ mong dài dặc.
Bứt ra khỏi những đám thị dân,
một người đang tới, một chấm nhỏ thôi
đang bắt đầu cất bước lên đồi.
Chàng là ai? là ai chàng hỡi?
Và chàng sẽ nói gì khi đến?
Chàng sẽ nói điều gì khi đến?
Chàng sẽ gọi “hỡi Cánh Bướm” từ xa.
Còn chị sẽ chẳng trả lời đâu,
mà sẽ trốn chàng thêm một lát
một lát thôi để mà đùa bỡn
một lát thôi chẳng đủ chết người,
tại cuộc gặp gỡ đầu tiên của mình;
và rồi hơi âu lo chàng gọi
chàng sẽ gọi : “em bé bỏng ơi,
người vợ bé bỏng của ta ơi,
Ngọn thảo mộc tỏa hương thơm ngát”
Cái tên chàng gọi chị trong lần cuối.
Và tất cả những điều này sẽ diễn ra,
Chị hứa với em.
Em đừng sợ hãi,
Chị sẽ đợi chàng với niềm tin son sắt.
Tu, tu piccolo Iddio
aria của Cio-Cio-San trích từ màn 3
Cio-Cio-San phát hiện ra chồng mình đã kết hôn với người khác. Héo hon vì thất vọng và dự tính tự sát, cô bảo cậu con trai nhỏ của mình rằng nó sẽ chẳng bao giờ nhớ đến mẹ hay biết được rằng mẹ đã chết.
 Tu? Tu? Tu? Tu?
Piccolo Iddio!
Amore, amore mio.
Fior di giglio e di rosa.
Non saperlo mai… per te
pei tuoi puri occhi
muore Butterfly…
Perché tu possa andar
di là dal mare
senza che ti rimorda
ai d́ maturi
il materno abbandono.
O a me, sceso dal trono
dell’altro Paradiso,
gurda ben fiso, fiso,
di tua madre la faccia!
Che te’n resti una traccia,
Guarda ben!
Amore, addio, addio!
Piccolo amor!
Va’, gioca, gioca.
 Con? Con? Con? Con?
Thiên thần nhỏ của mẹ!
Tình yêu, tình yêu của mẹ!
Ôi đóa hoa huệ hoa hồng
Con sẽ không bao giờ biết được,
Rằng Butterfly đã chết
Để đôi mắt con mãi trong veo…
Để rồi con có thể đi
Đi xa, vượt qua biển rộng
Và rồi khi con lớn khôn
Con sẽ không hề nuối tiếc
Rằng mẹ đã bỏ rơi con.
Hỡi người đã đến bên tôi
Từ tận ngai cao Thượng đế,
Xin hãy nhìn đi lần cuối
Gương mặt người mẹ của người,
Nhìn cho đến khi dấu vết
Còn vương trên mặt, người ơi!
Con yêu, vĩnh biệt, vĩnh biệt!
Tình yêu bé bỏng của tôi!
Đi chơi con, chạy đi chơi!
Ngô Thu Yến, na9, Nina (nhaccodien.info) dịch