Những tác phẩm cho violin và piano của Dvorak

 Ngoài hai tác phẩm tiêu biểu là Concerto cho violin giọng La thứ (Op.53) và bản Mazurek (Op.49), Antonin Dvorak cũng đã viết một số tiểu phẩm mang tính sáng tạo cao và khai thác một cách tuyệt vời âm sắc cũng như những đặc tính kỹ thuật của cây đàn violin.

 Đáng chú ý đầu tiên trong số những tác phẩm này là bản Sonata cho violin và piano giọng Fa trưởng, Op. 57. Nó được sáng tác vào tháng 3/1880. Cả ba chương đều thể hiện rõ những đặc trưng chuẩn mực của hình thức sonata. Tác phẩm được viết theo xu hướng không đề cao sự phô diễn kỹ thuật mà được định hướng theo phong cách thiên về giai điệu rất điển hình của Dvorak. Chính điều này đã khiến bản sonata trở thành một đối trọng thích hợp cho bản violin concerto. Cả hai tác phẩm này đã được sáng tác song song nhau trong cùng một giai đoạn thời gian.

Ngược lại với bản sonata, tuyển tập các Tiểu phẩm Lãng mạn (Romantic Pieces) cho violin và piano Op.75 có phức tạp hơn, thể hiện giai đoạn sáng tạo và biến chuyển phong cách có phần phóng túng của Dvorak. Đầu năm 1887, ông đã ghép bản Terzetto giọng Đô trưởng (Op.74) với bản Những Bức họa nhỏ thành một tác phẩm cho hai violin và viola gồm nhiều khúc nhạc, đưa vào Op. 75a. Ông đã lấy tên các khúc nhạc là Cavatina, Capriccio, Romanza và Elegia (Ballad). Dvorak rất coi trọng những tiểu phẩm này, ông đã xuất bản chúng và coi như những tác phẩm ưu tú của mình. Tuy nhiên, khi nhận ra những vấn đề về sự kết hợp nhạc cụ, Dvorak đã quyết định viết lại tác phẩm cho violin và piano. Ông đã làm như vậy theo một cách đơn giản nhất có thể, giữ nguyên phần violin 1 trong bản Terzetto và soạn phần piano dựa trên hai bè còn lại (violin 2 và viola). Mặc dù trong phiên bản mới, tên của các khúc nhạc đã được bỏ đi nhưng nội dung của chúng thì không thay đổi và vẫn trung thành với tiêu đề chính của tác phẩm.

Sonatina cho violin và piano giọng Son trưởng Op.100 thuộc vào những tác phẩm nổi tiếng nhất của Dvorak. Tác phẩm này không những có sự biểu đạt mạnh lạc mà còn chứa đựng tính chất  duyên dáng cuốn hút và giàu cảm xúc giai điệu. Nó thuộc vào danh mục những sáng tác có thể thu hút cảm xúc và sự say mê của các thính giả ngay từ lần đầu tiên được thưởng thức. Đó là kết quả của mẫu hình giai điệu mới mẻ cũng như những nét đặc biệt trong nhịp điệu và hoà thanh. Dvorak đã viết bản sonatina này ở New York vào cuối năm 1893 như là một sự đánh dấu cho tập tác phẩm thứ 100 của mình. Cả bốn chương của nó đều đơn giản và ngắn gọn, sử dụng những chất liệu âm nhạc sơ khai nhất. Tâm trạng được biến chuyển qua nhiều sắc thái, từ sự vui tươi (thậm chí đôi lúc còn phù phiếm và bốc đồng) đến những âm hưởng đau buồn và sầu muộn. Chương hai của bản sonatina, nhiều khi được lấy tên là “Khúc bi ca Ấn Độ”, hoặc “Khúc hát ru Ấn Độ”, đã từng được chuyển soạn cho nhiều loại nhạc cụ khác nhau.

Nocturne (Dạ khúc) cho violin và piano giọng Si trưởng là một tác phẩm có hoàn cảnh ra đời khá phức tạp. Giai điệu của nó lần đầu tiên xuất hiện vào đầu năm 1870 trong chương chậm của bản Tứ tấu dây số 4 giọng Mi thứ. Thực ra, phần âm nhạc đó có chiều hướng cảm hứng từ kiểu sáng tác Wagner-Liszt. Dvorak đã tin rằng đoạn nhạc này là hay nhất trong bản tứ tấu và ông muốn lấy lại nó. Ông đã sử dụng lại chương nhạc đặc biệt này vào năm 1875, đầu tiên là trong bản Ngũ tấu dây giọng Son trưởng (Intermezzo-Nocturne) và sau đó là trong bản Nocturne cho dàn dây, về sau được đưa vào Op. 40. Vẫn chưa thoả mãn, ông quay lại với tác phẩm này một lần nữa vào năm 1883, quyết định chuyển soạn nó cho violin và piano. Tác phẩm này được đặc trưng bởi một giai điệu được trau chuốt cẩn thận và một tâm trạng với những sắc thái bí ẩn.

Bản Ballad cho violin và piano giọng Rê thứ, Op.15/I cũng không phải là một tác phẩm được viết cho violin ngay từ đầu. Những người nghiên cứu về Dvorak có xu hướng tin rằng giai điệu của nó thể hiện sự sầu khổ và bi ai hơn là mang tính ballad. Ban đầu, nó là giai điệu phác thảo cho chương chậm trong Giao hưởng số 7 giọng Rê thứ (Op.70). Sau khi chọn được một chủ đề khác cho chương chậm của bản giao hưởng, Dvorak đã chuyển soạn giai điệu ban đầu thành bản Ballad một chương với phần đệm piano và đưa nó vào tập tác phẩm được đánh số thấp hơn. Ngoài một đoạn ngắn ở giữa mang hình thức allegro khá kịch tính, toàn bộ tác phẩm mang màu sắc ảm đạm và tâm trạng thiểu não.

Trần Trung Dũng (nhaccodien.info) dịch

Nguồn: CD Booklet, Dvorak – Sonata, Sonatina, Romantic Pieces, Nocturne and Ballad; Josef Suk (violin), Josef Hála (piano).