KOGAN, LEONID (1924-1982)

Leonid Borisovitch Kogan (“Leonia” theo cách gọi thân mật) sinh ngày 14 tháng 11 năm 1924 tại Dnevpropetrovsk (Ekaterinoslav), Ukraine. Leonid bắt đầu những bài học violin đầu tiên lúc 7 tuổi tại một trường cấp I địa phương. Bố mẹ của Leonid, những nhà nhiếp ảnh không tự coi mình là những người có năng khiếu âm nhạc mặc dù cha của Leonid cũng chơi violin. Và khi lên 3 tuổi, Leonid sẽ không đi ngủ nếu không được nghe cha của mình chơi violin bên cạnh giường. Bố mẹ Leonid bắt đầu nghĩ về một cây đàn violin đúng kích cỡ và một thầy giáo cho em sau những lời van nài của em vào lúc 5 tuổi. Kogan nhớ lại bài học đầu tiên của mình vào lúc 6 tuổi. Người thầy đầu tiên là Philip Yampolsky (học trò của Auer). Leonid gần như đã bỏ cuộc chỉ sau 2 bài học đầu tiên, nhưng em đã giữ lòng nhiệt huyết của mình bằng cách chơi violin vài phút mỗi ngày. “Tôi không thể nói rằng khi còn bé tôi chơi đàn với sự thích thú”, Kogan nhớ lại. “Trong 2 tháng đầu tiên tôi không thể chơi đàn nhiều hơn 5 phút mà không bị gián đoạn. Cánh tay trái của tôi nặng như chì và cái đầu của tôi còn nặng hơn”. Nhưng Yampolsky đã truyền cho Kogan niềm say mê “tình yêu đối với công việc, cái tôi nghĩ là quan trọng nhất. Ông còn cho tôi nền tảng vững chắc vì bản thân ông là một nghệ sĩ tuyệt vời”.

Leonid lần đầu xuất hiện trước công chúng là vào khoảng thời gian này ở Kharkov rồi sau đó chuyển lên học ở Matxcơva. Vào năm 10 tuổi, gia đình em chuyển đến Matxcơva, nơi em có thể theo học Abram Yampolsky (hoàn toàn không có quan hệ với Philip Yampolsky), một học trò nổi tiếng của Auer. Vào một ngày khi Kogan 12 tuổi, Jacques Thibaud tới thăm Matxcơva và nghe Kogan chơi nhạc ở lớp học của Abram Yampolsky. Thibaud đã rất ấn tượng và tiên đoán một sự nghiệp vĩ đại của người nghệ sĩ trẻ tuổi này. Abram Yampolsky sau đó cũng rất ấn tượng và quan tâm đến cậu bé tài năng này và sắp xếp cho Leonid được ở cùng với ông.

Bên cạnh những bài tập trong lớp, hàng ngày Leonid còn được thầy giáo hướng dẫn thêm và em tiến bộ rất nhanh. Những bài tập đầu tiên của Leonid là La Folia của Corelli và Perpetuum Mobile của Ries. Cũng vào thời gian này, Kogan còn học các tác phẩm của Kreutzer, Gavinies, (Fiorillo), Dont và Rode. Kogan nói về Rode: “Trong những suy nghĩ của tôi, đó là những bài học tốt nhất. Những tác phẩm của Rode đem lại nền tảng kỹ thuật cơ bản mà một nghệ sĩ violin cần”. Leonid Kogan sau này còn nhấn mạnh: “Tôi chơi các gam hàng ngày, việc đấy cũng quan trọng như ăn, ngủ hay đánh răng vậy”. Trong 1 giờ luyện tập, Kogan dành nửa giờ cho việc luyện tập các gam và nửa giờ còn lại cho các etude. Kogan nói: “Tôi không nhận ra gam trên 3 quãng 8 mà chỉ nhận ra gam trên 4 quãng 8. Bởi vì 4 quãng 8 là quãng cuối cùng mà người nghệ sĩ violin có cơ hội phát triển hoàn toàn các kỹ năng của bàn tay. Để có âm điệu và độ vang, cần phải luyện tập các vị trí cao nhất của bàn phím”. Kogan nhấn mạnh vào việc sử dụng các quãng nơi mà tất cả các nốt bằng nhau, do vậy có thể chạy từ nốt thấp nhất đến nốt cao nhất mà không ngắt quãng, tay trái không nghỉ.

Kogan bắt đầu học ở Trường trung tâm âm nhạc tại Moscow (CMS) và sau đó là nhạc viện Moscow (1943 – 1948) và cuối cùng là khoá học sau đại học từ năm 1948 đến 1951. Chương trình học ở CMS kết hợp chương trình âm nhạc chuyên sâu và nhưng chương trình tiêu chuẩn chung, tất cả được viết cho những tài năng nhỏ tuổi. Vào lúc 17 tuổi, Leonid bắt đầu buổi hòa nhạc cho violin đầu tiên và bắt đầu chuyến lưu diễn đầu tiên tại Liên Xô mặc dù vẫn đang là sinh viên. May mắn là Leonid đã không bị gia đình lạm dụng quá nhiều, việc thường thấy ở những tài năng trẻ mặc dù buổi hòa nhạc đầu tiên rất thành công. Khi còn là sinh viên, Leonid đã đồng giành giải nhất ở Festival thanh niên thế giới tại Praha. Sau đó là một bước đột phá quan trọng: năm 1951 Leonid Kogan giành giải nhất ở cuộc thi Nữ hoàng Elizabeth tổ chức tại Brussels, Bỉ. Trước khi cuộc thi diễn ra, Joseph Stalin đã hỏi ý kiến Oistrakh xem ai là người sẽ đoạt được giải nhất cho Liên Xô và được trả lời chỉ có Kogan làm được việc này. Con trai Kogan, Pavel nhớ lại: “Cha tôi không còn trẻ – 26 tuổi – và ông đã nhận được điện thoại 10 ngày hay 2 tuần trước cuộc thi”. Tuy nhiên, bản concerto đầu tiên của Paganini được biểu diễn với sự điêu luyện đáng kinh ngạc và theo phong cách cổ điển (Candeza của Sauret). Cả khán giả và ban giám khảo đều bị thôi miên bởi trình độ điêu luyện của nghệ sĩ violin Xôviết tuyệt vời này. Cùng tham gia còn có hai nghệ sĩ violin Liên Xô khác là Michail Waiman và Olga Kaworsnewa. David Oistrakh, trong ban giám khảo (cùng với Jaques Thibaud) nói: “Ông dĩ nhiên biết rằng vị trí của chúng ta rất tốt, những người học trò của chúng ta đã chơi rất hay, họ là trung tâm chú ý của khán giả, và trên hết, là Leonia và Mischa. Họ gần như không có đối thủ… Leonia và Mischa có thể sẽ giành hai giải nhất.” Oistrakh đã đúng, Leonid Kogan (26 tuổi) giành giải nhất và tiếp sau đấy là Michail Waiman (24 tuổi) giải nhì. Cùng với David Oistrakh và Eduard Gratch, Leonid Kogan được xếp là một trong những đại diện tiêu biểu cho trường phái violin Nga/ Do Thái. Tuy nhiên cái tên Oistrakh luôn được chính quyền Xôviết đề cao và vì thế Kogan luôn bị khuất bóng trong thời gian này. Đó là do Kogan luôn muốn tránh xa công chúng. Kogan là một người bạn lớn của Oistrakh và ông thường tham dự các lớp học buổi tối cũng như các buổi biểu diễn của Oistrakh. Mặc dù hơn Kogan 16 tuổi nhưng Oistrakh luôn coi Kogan như đồng nghiệp của mình và đối xử rất bình đẳng. Một nghệ sĩ violin khác có quan hệ với Kogan là Heifetz. Nhớ lại những buổi biểu diễn của Heifetz vào năm 1934, Kogan nói: “Tôi tham dự tất cả các buổi hòa nhạc của ông ấy và tới bây giờ tôi vẫn có thể nhớ tất cả các nốt mà ông ấy chơi. Heifetz, đối với tôi là một nghệ sĩ lý tưởng.” Szigeti dường như cũng là người đã ảnh hưởng rất nhiều đối với Kogan. Sau buổi biểu diễn của Szigeti, ông đã viết gửi: “Tôi quyết định sẽ theo bước chân ông, thực sự là một điều khó khăn”.

Buổi biểu diễn chính thức của Kogan diễn ra vào năm 1941 khi ông chơi bản concerto của Brahms cùng với dàn nhạc Moscow Philharmonic trong Hội trường lớn của Nhạc viện Moscow. Ở châu Âu, Kogan có những buồi biểu diễn trước công chúng lần đầu vào năm 1955, sau đó là chuyến công diễn tới Nam Mỹ và Mỹ vào năm sau đó. Vào năm 1952 (khi ông gần kết thúc khóa học sau đại học), Kogan đã là thành viên của đội ngũ giảng dạy trong Nhạc viện Moscow và được phong giáo sư vào năm 1963. Kogan cưới Elizaveta Gilels (em của nghệ sĩ piano nổi tiếng Emil Gilels) và cũng là một nghệ sĩ violin, bà đã giành giải ba trong cuộc thi Ysaye Competition vào năm 1937. Cùng với Emil Gilels và Mstislav Rostropovich, Kogan đã thành lập một tam tấu, thu âm các tác phẩm của Beethoven, Schumann, Tchaikovsky, Saint-Saens, Brahms và Fauré. Kogan sau đó đã thành lập một tam tấu khác cùng với nhạc trưởng Svetlanov (piano) và nghệ sĩ cello Luzanov. Kogan là nghệ sĩ Xôviết đầu tiên đã chơi bản Concerto cho violin của Berg, Barber và Jolivet. Có nhiều tác phẩm được viết để dành tặng ông như những bản concerto của Knipper, Krennikov, Karayev và Bunin, Concerto-Rhapsody của Khachaturian và các Violin Sonata của Levitin và Vainberg. Nhưng tác phẩm tốt nhất ông chơi là concerto của Vainberg năm 1959. “Đấy là một concerto khủng khiếp (tremendous), một trong những concerto hay nhất nửa đầu thế kỷ 20,” Pavel Kogan nói, “nhưng không ai chơi nó trừ cha tôi. Nó đã có một số phận kỳ lạ.” Mặc dù Kogan có một số lượng tiết mục phong phú, nhưng vẫn có những chỗ trống. “Một vài concerto ông biểu diễn rất tuyệt cho sinh viên,” Pavel Kogan nói, “Sibelius là một trong số đó – đấy là concerto của ông, nhưng ông chưa bao giờ trình diễn trước công chúng. Vieuxtemp số 4 và Glazunov là hai tác phẩm ông chư bao giờ thu âm. Paganini số 2 ông chưa bao giờ chơi trên bục diễn, trừ “La campanella”. Ông có rất nhiều kế hoạch chuyển soạn cho đến khi ông chết – và ông chưa thực hiện được chúng.”Danh mục các tác phẩm biểu diễn mà Kogan thường chơi bao gồm hơn 18 concerto, trong số đó có tác phẩm của Vivaldi và Violin Concerto giọng Mi trưởng của Bach. Những bản concerto này được ông biểu diễn trong một chương trình lớn trong 6 đêm tại Nam Mĩ với tên gọi “Sự phát triển của violin concerto” vào mùa diễn 1956 – 1957. Tháng 1 năm 1958, ông thực hiện nó tại Mỹ. Sau buổi diễn Concerto của Brahms cùng với nhạc trưởng Pierre Monteux, khán giả đã vỗ tay trong suốt 18 phút. Vào năm 1976, Kogan là thành viên của ban giám khảo cuộc thi Quốc tế Nữ hoàng Elizabeth tổ chức ở Brussels. Năm 1980, Kogan được mời đến dạy ở học viện Chigiania ở Sienna, Italy.

Những bản thu âm và các buổi trình diễn của Kogan đều rất ấn tượng. Oistrakh sau khi nghe ông trình diễn vào năm Kogan mới 17 tuổi đã nhận xét: “Kogan chơi cực kỳ chính xác với một độ chín chắn và điêu luyện đến kinh ngạc. Tôi bị ngạc nhiên bởi âm thanh và nhịp thở trong từng chuyển động của anh ta.” Kogan chơi tất cả các bản Capriccio của Paganini, như trong một buổi ở Nhạc viện Matxcơva và những buổi hòa nhạc kiểu như thế này là một kinh nghiệm đáng quý cho những ai tham dự. Phong cách chơi đàn của Kogan được coi là hiện đại hơn Oistrakh. Theo Boris Schwarz, cách chơi nhạc của Kogan súc tích, góc cạnh và mạnh mẽ hơn. Nó nhịp nhàng, xúc cảm hơn sự trầm tư của Oistrakh và kỹ thuật rung của ông nhanh hơn và trong hơn. Phong cách của Kogan có lẽ là khách quan hơn của Oistrakh và dĩ nhiên là rất khác nhau. Trên sân khấu, ông chơi với một phong cách lặng lẽ, tránh những ảnh hưởng mang tính chất màu mè.

Cây đàn violin của ông mang tên Guarneri del Gesù làm từ năm 1726 (mặc dù ông còn có một cây đàn khác ra đời năm 1733), cái mà Oistrakh đã dành cho ông vào những đầu những năm 1960. Kogan đã chơi cây Stradivarius vào những năm đầu trong sự nghiệp của ông. Kogan có archet là 1726 ex-Colin và sau đó là 1733 ex-Burmester. “Ông yêu âm thanh Guarneri hùng vĩ tối tăm” Pavel Kogan nói. “Mẹ tôi chơi cây đàn Francesco Fuggeri – bà cũng có một cây Stradivarius vào lúc đó nhưng những bản thu âm của bà là trên cây Fuggeri.” Và không như Oistrakh và Heifetz, Kogan thích cây bow của Pháp. “Cha tôi luôn có những cây bow Dominique Paccatte”, Pavel nói, “Ông chưa có một cây bow của Đức nào cả.”

Con trai của ông, Pavel, sinh năm 1952 cũng đã trở thành nghệ sĩ violin nổi tiếng và là nhạc trưởng. Con gái ông, Nina, là nghệ sĩ dương cầm và là người đồng hành với ông trong những năm về sau. Đáng tiếc là Kogan đã mất khi còn trẻ, tại trạm xe lửa Mytishcha trong một chuyến tàu cho một buổi lưu diễn vào ngày 17 tháng 11 năm 1982. Khi đó ông mới 58 tuổi. Ông được trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ công huân vào năm 1955, Nghệ sĩ nhân dân của Liên bang Xô Viết vào năm 1964 và nhận giải thưởng Lenin vào năm 1965.

Nghệ sĩ vĩ cầm người Slovakia Jindrich Pazdera, cây violin số 1 của nhóm tứ tấu Stamic Quartet of Prague, từng theo học 5 năm với Kogan. Khi được hỏi gần đây thầy của ông thế nào, ông trả lời không cần suy nghĩ: “Tuyệt vời – và không chỉ như một violinist. Đấy là một tên tuổi lớn của thế kỉ 20!”