Fantasía para un Gentilhombre

Câu chuyện kể rằng khi bản Concierto de Aranjuez nổi tiếng của Joaquin Rodrigo ra đời với lời đề tặng dành cho Regino Sainz de la Maja, trưởng khoa guitar của nhạc viện Madrid, nó đã chạm tới lòng tự trọng của một quý ông đầy “quyền lực”. Thế nên, mặc dù bản concerto này được xếp vào hàng những concerto hay nhất dành cho guitar, nhưng không bao giờ giai điệu của nó được vang lên trên cây đàn của con người “quyền lực” đó. Năm 1954, Rodrigo hoàn thành bản guitar concerto thứ hai với tựa đề Fantasía para un Gentilhombre và dành tặng cho Andres Segovia, như muốn bày tỏ sự kính nể của mình tới quý ông đầy cao ngạo này.

Người Tây Ban Nha có một câu truyền miệng rằng “nhắc tới guitar là nhắc tới Segovia”. Một câu nói đủ để ta hình dung được cái bóng to lớn của con người này với cây đàn guitar cổ điển. Chính Segovia là người đã tạo ra cuộc cách mạng về kỹ thuật trên cây đàn guitar, giúp nó thoát khỏi bàn tay của những kẻ du mục và đưa cây đàn tới khắp các phòng hòa nhạc trên thế giới. Segovia đã tạo ra sự lôi cuốn đến không tưởng về cây đàn guitar trong các buổi biểu diễn, vượt xa mọi sự tưởng tượng. Không chỉ chuyển soạn một khối lượng khổng lồ các tác phẩm của các nhà soạn nhạc cổ điển cho guitar, ông còn tạo cảm hứng cho những nhà soạn nhạc đượng đại sáng tác cho nhạc cụ này như Castelnuovo-Tedesco, Manuel Ponce, Alexander Tansman hay Joaquin Rodrigo…

Vợ chồng Rodrigo gặp Segovia lần đầu vào khoảng đầu những năm 1950, trong một buổi diễn ballet với nhạc nền là bản Concierto de Aranjuez. Không lâu sau buổi gặp gỡ đó, vào năm 1951, Segovia đặt vấn đề với Rodrigo về việc sáng tác một concerto cho guitar và dàn nhạc nhỏ. Trong suốt mùa hè đó, họ gặp nhau tại căn nhà của Rodrigo tại Torrelodones để cùng nhau trao đổi ý kiến.

Bản Fantasía para un Gentilhombre gồm bốn chương dựa trên sáu tác phẩm của Gaspar Sanz, một nghệ sĩ guitar nổi tiếng dưới thời vua Felipe IV.

Chất liệu tác phẩm được thể hiện rõ ngay từ chương đầu tiên. Nó nhắc lại chủ đề trong tác phẩm của Sanz nhiều lần, và biến tấu đi khiến nó trở nên linh hoạt trong giai điệu. Đó cũng là điểm chung của những chương khác trong bản concerto này. Âm nhạc ở đây được gợi mở một cách nhẹ nhàng, đầy ẩn ý tới chủ đề của những chương kế tiếp. Phần còn lại của chương là đoạn nhạc được viết theo hình thức ricercare, một thể loại của fugue vào thế kỉ 17.

Chương hai gồm hai chủ đề, Españoleta và Fanfare for the Cavalry of Naples. Chủ đề đầu tiên, Españoleta với những giai điệu đầy trữ tình, được đan xen bởi guitar, dàn dây và thi thoảng là tiếng kèn oboe buồn lắng. Tương phản với nó, chủ đề Fanfare for the Cavalry of Naples với tiết tấu nhanh, cùng với sự xuất hiện của trumpet, flute và những âm nghịch giả tiếng trống của guitar xuất hiện vào giữa chương, miêu tả sự phô trương của kỵ binh xứ Naples. Giai điệu về cuối dần nhỏ lại, và tiếng guitar ngân lên, dẫn dắt ta quay trở lại chủ đề Españoleta. Có thể nói, chính những âm thanh tuyệt đẹp ở chương 2 này đã góp một phần không nhỏ đưa bản Fantasía para un Gentilhombre sánh ngang với Concierto de Aranjuez mà Rodrigo đã sáng tác trước đó.

Tiếp theo, chương ba Danza de las hachas thay đổi hoàn toàn điệu thức. Sự sôi nổi của nó có tác dụng nối giữa Españoletađượm buồn với sự vui vẻ, hân hoan của chương cuối Canario. Những giai điệu của chương Canario dường như rất phổ biến, ta có thể nghe thấy những giai điệu này trong nguyên bản của Sanz dưới cái tên Canarios.

Chương cuối của bản nhạc, Canario, sử dụng âm nhạc của Sanz, được viết dựa trên một điệu nhảy dân gian ở quần đảo Canary. Rodrigo dành một sự kính trọng tới nguồn gốc của nó bằng việc mô phỏng tiếng chim vào khoảng cuối của chương mặc dù quần đảo Canary được đặt tên theo một loại chó rừng sinh sống rất nhiều ở đây (canis) và không phải là loài chim (canaries).

Bản Fantasía para un Gentilhombre là một sự sáng tạo tuyệt vời của J.Rodrigo, nó kết hợp cả những giai điệu dân gian của âm nhạc Tây Ban Nha thế kỷ 17 với âm nhạc của thế kỷ 20 và những kỹ thuật bậc thầy trên cây đàn guitar. Sự lạc quan của nó ở cuối chương như khắc họa những mảng tươi sáng của cuộc đời qua “con mắt” của người nghệ sĩ mù tài hoa này…