[Vietsub] DVORAK – Rusalka

Rusalka không chỉ là vở opera nổi tiếng nhất của Dvorak, mà có lẽ đây là một trong những tác phẩm opera đẹp nhất của thời kỳ Lãng Mạn – dù nó được viết bằng tiếng Czech (không phải ngôn ngữ phổ thông như Pháp, Đức, Ý, Nga). Những rào cản về ngôn ngữ không ngăn được nó xuất hiện ở tất cả mọi sân khấu của các nhà hát tên tuổi, trở thành kịch mục tiêu chuẩn (Standard repertoires) – và “Khúc hát gửi Trăng” cũng là một trong những aria yêu thích của nhiều soprano hàng đầu.

Giai điệu mơ màng, đầy quyến rũ của “Měsíčku na nebi hlubokém” cùng với việc nó thường xuyên được các soprano lyric trình diễn trong các gala concert, khiến cho khá nhiều người, đặc biệt là những người chưa xem/nghe full Rusalka lầm tưởng rằng Rusalka là một vai trữ tình hạng nhẹ. Hãy nhớ rằng Dvorak sống trong thời kỳ Hậu lãng mạn – thời kỳ mà các nhà soạn nhạc opera đều chịu ảnh hưởng ít nhiều của Wagner với lối hoà âm phối khí khá cầu kỳ và cách khai thác giọng hát đẩy tới biên độ cực hạn để tạo nên cao trào cảm xúc mãnh liệt (Màn cuối Rusalka thậm chí sẽ khiến người ta liên tưởng tới một vai jugenliche của Wagner). Rusalka đích thực là một Prima donna role cho những ca sĩ đầy kinh nghiệm – dù nó có bối cảnh là câu chuyện cổ tích.

Trong truyền thuyết người Slav, Rusalka là loài yêu nữ sống ở đáy nước và nội dung vở Rusalka cũng gần giống với truyện cổ tích “Nàng tiên cá” của Andersen mà hầu như tất cả chúng ta đều biết. Nàng công chúa thuỷ tề Rusalka đã trót đem lòng yêu thầm một chàng hoàng tử thường đi săn qua vùng nước của nàng. Nàng chấp nhận hi sinh giọng nói và sự bất tử để trở thành người trần và được gặp hoàng tử…

Bản thu âm nổi tiếng nhất của Rusalka là bản thu âm studio được thực hiện bởi hãng ghi âm Tiệp khắc Suraphon năm 1961 dưới đũa chỉ huy của nhạc trưởng kì cựu Zdeněk Chalabala cùng Primadonna của Nhà hát Quốc gia Praha – Milada Šubrtová và Ivo Zídek, tenor Czech nổi tiếng thập niên 60. Chalabala đã có một sự nghiên cứu kỳ công kĩ lưỡng tổng phổ của Dvorak cũng như rất nhiều tài liệu liên quan (như chính Subrtova từng chia sẻ) để có một phiên bản trọn vẹn, gần như không tì vết và luôn được xếp vào hàng mẫu mực của kịch mục này.

Năm 1962 một bộ phim opera được thực hiện trên bản thu đỉnh cao của Suraphon do Tiệp khắc sản xuất (các nhân vật là những diễn viên chuyên nghiệp, có ngoại hình đẹp, nhép miệng trên bản thu âm) . Năm 1977, Đạo diễn Czech Petr Weigl lại thực hiện một bản phim Rusalka khác, dựa trên bản thu cũng hay không kém của ca sĩ Slovakia nổi tiếng Gabriela Benacková (trong đội hình cast còn có chính M.Subrtova hát vai “Công chúa ngoại quốc” và Peter Dvorský vai hoàng tử). Cả 2 phiên bản phim này đều khá xuất sắc với đội hình ca sĩ/ diễn viên người Tiệp khắc nguyên bản, tiếc rằng phiên bản điện ảnh bị rút gọn còn khoảng 3/4 so với thời lượng gốc vở opera nên mình không sử dụng làm phụ đề.

Phiên bản được lựa chọn là phiên bản của nhà hát Metropolitan, New York năm 2015 dưới sự chỉ huy của nhạc trưởng Yannick Nézet-Séguin cùng đội hình all stars (Renée Fleming, Piotr Beczała, Dolora Zajick và Emily Magee).

Có lẽ không cần giới thiệu nhiều về R.Fleming – giọng soprano số 1 của Mỹ những năm 90s, 2000s. Rusalka cũng là một trong những vai diễn ấn tượng nhất trong sự nghiệp của chị – vai diễn khiến chị thậm chí được so sánh với cả G.Benacková dù chị không phải là người Czech bản xứ. Giọng hát mật ngọt với trung âm dầy ấm là thương hiệu riêng của R.Fleming, khiến cho Rusalka của chị có một phong vị rất riêng. R.Fleming cũng có một bản ghi hình sân khấu với Opera de Paris năm 2001 – thời kỳ đỉnh cao, cùng đội hình khá đẹp (Larin, Urbanova, Diadkova), tuy nhiên dàn dựng hiện đại của Robert Carsen không thực sự ăn nhập lắm với Rusalka nên mình đã quyết định chọn phiên bản lộng lẫy của Met để làm phụ đề. Dù đã ở cuối sự nghiệp (Fleming từ giã sân khấu opera chính thức năm 2017 – chỉ 2 năm sau buổi diễn này), giọng hát của chị vẫn ở thể trạng tuyệt vời và dàn dựng đầy tính duy mỹ danh bất hư truyền của Met càng khiến vở opera cổ tích này thêm ấn tượng (phiên bản này full HD nên các bạn có thể down về xem ở tivi màn hình lớn).

Sự chói sáng của “Khúc hát gửi trăng” không có nghĩa rằng đây là trích đoạn tuyệt vời duy nhất của Rusalka. Âm nhạc của vở Opera cực kỳ dễ nghe, phong phú và đầy màu sắc. Dvorak đã thực hiện một phần phối khí dàn nhạc đầy đặn, lôi cuốn trong suốt cả vở opera, sử dụng rất nhiều những nét nhạc, điệu nhảy dân gian Slavic tươi vui cùng hệ thống leifmotiv (có lẽ ảnh hưởng của Wagner) để khơi gợi cảm xúc và trí tưởng tượng của khán giả. Rusalka cũng sở hiệu nhiều aria, hợp ca, hợp xướng rất hay, nhưng có lẽ do viết bằng ngôn ngữ Czech nên ít nổi tiếng và không thường xuyên được biểu diễn nhiều như “Měsíčku no nebi hlubokém”.

Một số aria đáng lưu ý mà khán giả nên lưu tâm là aria hoàng tử ở màn I “Vidino divná přesladká”, bài hát phù phép “Čury mury fuk” khá thú vị của phù thuỷ Jezibaba và đặc biệt là Aria Vua thuỷ tề Vodnik ở màn II với phần dàn nhạc phải gọi là tuyệt đẹp “Celý svět nedá ti”.