Lời tri ân đến các giáo viên – Leonard Bernstein

Bernstein đề cao giá trị của các nhà giáo âm nhạc và tôn vinh những người đã nâng đỡ và dạy cho ông về âm nhạc

Biên soạn do Leonard Bernstein
Được phát lần đầu trên đài CBS ngày 29/11/1963

Biên dịch: Lê Tuấn Hiệp

Bạn có thể thấy lạ khi tôi chọn mở đầu mùa mới “Chuỗi hòa nhạc dành cho người trẻ” với chủ đề về giáo viên. Xét cho cùng, không phải chương trình này luôn là về âm nhạc sao? Và giáo viên thì làm gì với âm nhạc? Câu trả lời là: mọi thứ. Tất cả chúng ta có thể tưởng tượng một họa sĩ hoặc một nhà văn tự học, nhưng gần như không thể tưởng tượng được một nhạc sĩ chuyên nghiệp lại không mang ơn điều gì từ bất cứ thầy cô nào cả. Vấn đề là không phải lúc nào chúng ta cũng nhận ra tầm quan trọng của giáo viên trong âm nhạc hay những điều khác. Dạy học có lẽ là nghề cao quý nhất thế giới, nghề nghiệp vị tha, khó khăn và đáng kính nhất. Nhưng nó cũng không được đề cao đúng mực, bị đánh giá thấp, bị trả lương bèo bọt, và không được ca ngợi đúng tầm trên thế giới.

Và vì vậy hôm nay chúng ta sẽ ca ngợi những nhà giáo. Và cách tốt nhất tôi có thể nghĩ ra để làm điều này, là bày tỏ lòng kính trọng đối với một số giáo viên của mình, những người trong hơn 30 năm qua hoặc lâu hơn, đã cho tôi rất nhiều niềm vui và cảm hứng.

Tôi muốn bắt đầu với một giáo viên, cho tới giờ vẫn là một trong những người có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất trong cuộc đời tôi, mặc dù ông ấy đã mất được 12 năm rồi. Tôi đang nhắc tới Serge Koussevitzky. Tôi không chắc có bao nhiêu bạn trẻ biết cái tên nổi tiếng đó, nhưng bạn chắc chắn nên biết, bởi vì ông ấy là một trong những nhạc trưởng vĩ đại nhất mọi thời đại, và trong 25 năm đã chỉ huy Dàn nhạc Giao hưởng Boston tráng lệ đến một vị trí mà nó đã được biết đến như dàn nhạc hay nhất thế giới.

Trên hết, ông đã tạo ra trường học mùa hè nổi tiếng tại Tanglewood, được biết đến là Trung tâm âm nhạc Berkshire. Và nó đã ở đó, vào năm 1940, đã lâu lắm rồi, rằng tôi đã đủ may mắn để trở thành học trò của ông, và cuối cùng là bạn thân của ông . Tôi muốn bắt đầu âm nhạc của chúng ta ngày hôm nay với một sự tưởng nhớ đến ông ấy. Koussevitzky là người Nga, và ông ấy vô cùng yêu thích âm nhạc Nga. Vì vậy, chúng tôi sẽ chơi một bản nhạc Nga đó là một yêu thích tuyệt vời của ông ấy: Khúc dạo đầu đáng yêu, yên tĩnh đến từ vở opera “Khovanshchina” của Mussorgsky. Đó là một cái tên dài, nhưng đó là một đoạn rất ngắn trong đó mô tả mặt trời mọc trên sông Moscow. Mọi thứ đều tĩnh lặng và buồn ngủ, chỉ thỉnh thoảng bị gián đoạn bởi tiếng gáy của gà trống và tiếng chuông ngân vang từ tháp chuông Moscow. Khi Koussevitzky chơi bản nhạc này, ông bằng cách nào đó đã xoay sở để tạo ra một câu thần chú gần như kỳ diệu mà chúng tôi, những học trò của ông, vẫn còn mang bên tai. Và màn trình diễn của ông vẫn là một hình mẫu mà chúng tôi có thể phấn đấu cả đời để đạt được . Đây là khúc dạo đầu cho vở opera của Mussorgsky.

Tôi ước… Tôi ước tất cả các bạn có thể nghe thấy khúc nhạc nhỏ xinh đẹp đó do Koussevitzky chơi. Nó thật kỳ diệu. Và cùng một phép thuật mà ông đã mang đến cho nó, ông đã mang đến cho mọi thứ ông làm, đặc biệt là đối với việc giảng dạy của ông. Bạn thấy đấy, ông đã dạy học sinh của mình bằng cách đơn giản truyền cảm hứng cho họ. Ông đã dạy mọi thứ thông qua cảm xúc, thông qua bản năng và sự đa cảm. Ngay cả những vấn đề thuần túy cơ học như đếm nhịp, chỉ huy bốn nhịp trong một ô, đã trở thành một trải nghiệm cảm xúc thay vì tính toán thông thường. Bây giờ tôi vẫn có thể nghe thấy giọng nói của ông, nói với tôi rằng ông muốn tôi đánh nhịp chậm của nhịp 4/4 như thế nào, mượt mà, hay như các nhạc sĩ nói, legato. Anh ấy sẽ nói, “Một và, hai và ba và, bốn và… Nó phải ấm áp, ấm áp như mặt trời!”

Bạn thấy đấy, ông ấy nằm mơ cũng không thể chỉ huy nhịp 4/4 một cách cứng nhắc, chỉ nằm đó: Một hai ba bốn… Đó luôn là một câu hỏi về những gì đã xảy ra giữa các nhịp, âm nhạc di chuyển như thế nào từ nhịp này sang nhịp khác. Một VÀ, hai VÀ, ba VÀ… Và đột nhiên nhịp trở nên sống động. Nó trở thành một trải nghiệm thú vị chỉ để đánh nhịp.

Bạn thấy đấy, dạy học không chỉ là một công việc khô khan với thang điểm và bài tập và những khúc nhạc để luyện tập (etude); một giáo viên tuyệt vời là ai có thể thắp lên tia lửa trong bạn, tia lửa khiến bạn bùng cháy với sự nhiệt tình cho âm nhạc, hoặc cho bất cứ điều gì bạn đang học. Và đó là nơi kiến thức thực sự xuất phát: Từ mong muốn được biết, được học. Bạn có thể nghiên cứu lịch sử của Nội chiến cho đến khi bạn xanh mặt, ghi nhớ các trận chiến và các vị tướng và ngày và địa điểm. Nhưng nếu bạn không quan tâm đến Nội chiến, bạn sẽ kết thúc mà không biết gì về nó.

Nhưng nếu bạn đủ may mắn có một giáo viên người biến cuộc chiến đó thành một phần cuộc sống của bạn, một phần của đất nước bạn và quá khứ của bạn, sau đó bạn có thể nốc hàng lít ngày tháng, tên và địa điểm, và bạn sẽ không bao giờ quên chúng, bởi vì bạn đã học được chúng với toàn bộ hứng thú và nhiệt tình. Koussevitzky là kiểu giáo viên như vậy. Ông thắp lên những tia lửa đó. Tôi ước ông ở đây với chúng ta ngày hôm nay. Nhưng hôm nay chúng ta vinh dự được người vợ duyên dáng của ông, người mà, theo cách riêng của mình, cũng đầy cảm hứng như ông ấy.

Bà Koussevitzky, bà có nhớ tác phẩm đầu tiên tôi từng chỉ huy dưới sự hướng dẫn của chồng bà? Tôi biết tôi sẽ không bao giờ quên nó, bởi vì đó là tác phẩm đầu tiên tôi chỉ huy trước công chúng. Đó là Bản giao hưởng số 2 của Randall Thompson, nhà soạn nhạc nổi tiếng người Mỹ, người do một sự trùng hợp kỳ lạ, cũng là một trong những giáo viên của tôi. Tôi đã học phối khí với ông ấy tại Học viện âm nhạc Curtis ở Philadelphia. Và tôi sẽ luôn biết ơn ông ấy vì những hiểu biết sâu sắc mà ông ấy đã cho tôi về phối khí, vào cách các nhạc cụ hoạt động, hòa trộn, và kết hợp với nhau thành một dàn nhạc. Vì vậy, bây giờ tôi muốn vinh danh Randall Thompson bằng âm nhạc bằng cách chơi chương thứ 3 từ cùng bản giao hưởng đó, số 2, mà tôi đã chỉ huy trước đó vào năm 1940. Chương này là một đoạn jazz scherzo tuyệt vời. Và tôi sẽ không bao giờ quên thử thách khi chỉ huy nó ở tuổi 21, và tại buổi hòa nhạc trước công chúng đầu tiên của tôi, bởi vì nhịp điệu trong đó rất phức tạp.

Nhưng bất kỳ ai trong số các bạn đã từng nghe tới Dave Brubeck hoặc Stan Kenton sẽ cảm thấy thư giãn như ở nhà với tác phẩm này: Nó phức tạp nhưng rất thú vị, và đúng chất Mỹ. Đây là scherzo từ Bản giao hưởng số 2 của Randall Thompson.

Trong số tất cả các giáo viên tôi đã có trong đời, và tôi đoán đại khái là khoảng 60 hoặc 70, có ít nhất hai tá người tôi muốn cảm ơn vì sự phấn khích và cảm hứng họ đã mang tôi đến. Tất nhiên tôi không thể làm điều đó hôm nay, không có thời gian, nhưng tôi muốn đề cập đến một vài trong số những người quan trọng nhất, để tôi có thể chia sẻ với bạn lòng biết ơn sâu sắc của tôi đối với họ.

Ví dụ, giáo sư tuyệt vời David Prall tại Harvard, người đã dạy tôi triết học và mỹ học giống như một ánh sáng rực rỡ. Edward Burlingame Hill tại Harvard, nhà soạn nhạc Mỹ xuất sắc người đầu tiên khai sáng cho tôi về phối khí. Heinrich Gebhard, giáo viên piano vĩ đại của Boston, người đã biến mỗi buổi học thành một chuyến đi trên tấm thảm thần. Đó là Isabella Vengerova. Ôi, tôi nhớ người phụ nữ tuyệt vời đó biết bao, bạo chúa đáng kính đó đã buộc tôi phải lắng nghe chính mình khi tôi chơi piano. Và rất nhiều người khác: Richard Stoehr, Susan Williams… Tôi sẽ không tiếp tục với danh sách tên này. Nhưng tôi rất vui khi nói rằng một số người trong số họ đã đủ tử tế để đến đây ngày hôm nay và tham dự với chúng ta. Và vì điều đó tôi cảm thấy tự hào và vinh dự. Chúng ta có trong hội trường, Philip Marson, người nhiều năm trước tại trường Boston Latin, kéo bức màn về những điều kỳ diệu của tiếng Anh cho tôi, của thơ ca và nhịp điệu, và tình yêu ngôn từ của ông đã khiến tôi cũng yêu chúng.

Và đây là Helen Coates, người 30 năm trước đã cho tôi những bài học piano rất quan trọng thuở ban đầu; và trong gần 20 năm nay đã là thư ký tận tụy và làm việc quá sức của tôi.

Và Renée Longy, người đã dạy tôi nghệ thuật đọc tổng phổ tại viện Curtis, và ai đã chia sẻ với tôi rất nhiều khám phá thú vị trong lĩnh vực âm nhạc hiện đại.

Và Tillman Merritt, có cách giảng dạy đối âm và hòa âm xuất sắc và độc đáo đến mức tôi chưa bao giờ tìm được ai như thế. Ông cũng là gia sư của tôi ở Harvard, và tôi nợ ông một món nợ đặc biệt của lòng biết ơn.

Nhưng tôi muốn làm một tri ân rất đặc biệt cho một trong những nhà soạn nhạc hàng đầu của đất nước chúng ta, Walter Piston, bởi vì mùa diễn này, ông đang kỷ niệm sinh nhật lần thứ 70 của mình. Bất cứ ai đã từng có may mắn học với Piston tại Đại học Harvard không bao giờ có thể quên sự hiểu biết sâu sắc về âm nhạc mà ông có thể truyền đạt những vấn đề qua tràng cười vỡ bụng với tất cả các lớp học của chúng tôi. Anh ấy chắc chắn là một trong những bộ óc hóm hỉnh nhất mà tôi từng biết. Và để vinh danh sinh nhật lần thứ 70 của ông chúng ta sẽ chơi tác phẩm nổi tiếng nhất của ông ấy: Tổ khúc từ vở ba lê “Người thổi sáo đáng kinh ngạc” (The Incredible Flutist) Tôi sẽ không làm phiền bạn với câu chuyện ngoại trừ việc nói rằng đó là về một rạp xiếc đến một thị trấn ngủ quên của Tây Ban Nha, một trong những tiết mục xiếc là người thổi sáo đánh thức thị trấn. Nhưng đừng bận tâm về điều đó. Mọi người nhảy điệu tango và fandango, điệu minuet và cả điệu valse, polka của Tây Ban Nha, nhưng nó thực sự không quan trọng. Tại sao? Quan trọng là âm nhạc và thật vui sướng khi nghe bản nhạc này.

Bây giờ đây là Tổ khúc từ vở ba lê của Walter Piston “Người thổi sáo đáng kinh ngạc” (The Incredible Flutist) Chúng tôi sẽ chơi như một lời tri ân sinh nhật cho một nhà soạn nhạc tuyệt vời, một người đàn ông đáng yêu, và một giáo viên truyền cảm hứng.

Đó thực sự là một người thổi sáo đáng kinh ngạc, phải không? Tôi đã giữ lại cho phần cuối cùng, người thầy vĩ đại nhất còn sống của tôi, cũng có lẽ là nhạc trưởng vĩ đại nhất còn sống hiện tại: Fritz Reiner, người đã cho tôi những bài học vỡ lòng về chỉ huy.

Reiner không đặc biệt sử dụng phương pháp truyền cảm hứng của Koussevitzky; không có những bài diễn văn thơ ca về mặt trời ấm áp và những thứ tương tự. Chỉ có làm việc chăm chỉ … Và những tiêu chuẩn kiến thức cao không tưởng, và quy luật quan trọng nhất: Mọi cử chỉ đều phải tập trung về việc khiến dàn nhạc tạo ra âm thanh mà bạn nghĩ nhà soạn nhạc muốn.

Vì vậy tôi muốn bày tỏ lòng tri ân của mình tới Tiến sĩ Reiner qua âm nhạc bằng cách chơi cho ông ấy và các bạn “Khúc dạo đầu lễ hội học thuật” (The Academic Festival Overture) của Brahms.

Tôi có hai lý do để chọn bản nhạc này: Một, bởi vì chính với khúc dạo đầu này là lần đầu tiên tôi diễn audition cho Reiner khi tôi đang cố gắng để được nhận vào lớp chỉ huy của ông tại Viện Curtis. Vì vậy, tôi luôn nghĩ về bản nhạc này bất cứ khi nào tôi nghĩ về Reiner. Nhưng lý do thứ hai quan trọng hơn.

Bạn thấy đấy, Brahms đã viết khúc dạo đầu này để vinh danh một trường học; Đại học Breslau ở Đức. Và ông thậm chí còn đưa vào đó bốn bài hát nổi tiếng của trường hay còn gọi là bài hát của sinh viên, tất cả những điều yêu thích của sinh viên đại học, và tôi chắc rằng tất cả chúng cũng sẽ nghe quen thuộc với bạn. Vì vậy, “Khúc dạo đầu lễ hội học thuật” thực sự là một tri ân cho việc học, cho học sinh và giáo viên và trường học ở khắp mọi nơi. Và chính trong tinh thần đó chúng tôi sẽ chơi nó ngay bây giờ để tôn vinh không chỉ Fritz Reiner, mà tất cả những giáo viên vĩ đại trên Trái Đất những người làm việc rất chăm chỉ để mang lại cho những người trẻ tuổi một thế giới tốt đẹp hơn, giàu có hơn, và văn minh hơn.

[Trên sóng truyền hình: Ông Bernstein đã yêu cầu chúng tôi nói với các bạn một thời gian ngắn từ khi chương trình này được thực hiện Fritz Reiner đã mất sau một trận ốm ngắn ngày. Ông ấy sẽ 75 tuổi vào tháng sau.]